"ZA-TE-NAY'IN GÖLGESİ"-LÂL-NO:168 VE MARTİN'DE ZAGOR EFSANESİ ÜZERİNE NOTLAR

[yunusmeyra]

  niyetim sadece lâl yayıncılığın kendi kalitesini bozmadan yayınladığı serilerden biri olan martin mystére için teşekkür etmek ve son aldığım 169. sayıyı tanıtmaktı..."karanlık tantra",nisan 2016'da kitapçı raflarındaydı (gerçi şu an 170.sayı "satranç oyuncusu" çıktı)... fakat ilginç bir şey oldu ;satın aldığım 169 no'lu sayının içinden,ondan önce okuduğum 168.sayı "za-te-nay'ın gölgesi" çıktı (aldığı çizgi romanı  kapağındaki çiziklerden iç sayfa numaralarına kadar dikkatlice inceleyen çizgi roman severler yanında,kitapçı rafında bulduğunu bakmadan alan benim gibilerde var)...yani kapak 169.sayıya ait idi ama içinde 168. sayı vardı...

belli ki iç baskıya yanlışlıkla bir sonraki sayının kapağı ciltlenmişti...belki de...
belki de  "yanlışlık" değil tam da martin amca'ya yakışan bir gizem sözkonusuydu...bu  bir işaret olabilir miydi? gerçi günümüzde bu tarz "gizemli" ve dahi "ilahi" işaretler aldığını söyleyenler büyük organizasyonlara imza atarken, biz sadece okuduğumuz martin albümünü  tanıtmakla yetinecektik...yapacak bir şey yoktu ,168.sayı "kendinden" bahsettirmek istiyordu.

lâl- 168. Sayı
"za-te-nay'ın gölgesi"
Orijinal sayı:335,"l'ombra di za-te-nay"
yazan:alfredo castelli (perniola'nın bir konusu ve romanini'nin katkılarıyla)
çizen:devescovi

"aslında bu sayının tanıtımını 1-2 ay önce yapmalıydık,üstüne yazmalıydık " diye çokça hayıflanmıştım...sebebi çok basit; ismi "za-te-nay'ın gölgesi" olan bu sayı, içeriğinin vaaddettikleriyle  ve yazarı castelli'nin hem diğer fumetti serilerine hem de popüler kültürün diğer ürünlerine(roman,öykü,sinema,diğer çizgi romanlar ...) göndermeleriyle(castelli bu tarzı çok sever) ,zagor ve martin dahil son 30-35 senedir  İtalyan üretimi çizgi romanları okumuş, en baştada bizim gibi "zagor sever" bir kitleye (binlerce kişiyiz!) çok şey vadediyordu(belki de vadetmiyordu ben abartıyorum, neyse)...

önceden belirteyim 168.sayı hakkında macerayı okuma zevkinizi sekteye uğratacak "tanıtımlar" yapmayı düşünmüyorum...

"bu ay çıkan martin mystére sayı 168'de ise sizi bir sürpriz bekliyor.daha önce martin amca'nın aylık 75. ve 76. sayılarında tanıştığımız za-te-nay dostu pancho ile bu ay tekrar bizlerle.bahsettiğimiz sayıları okumamış olsanız bile isimlerden,martin'in misafirlerinin kime benzediklerini anlamışsınızdır."

İç kapak sunuş yazısında yukarıdaki ifadeye yer vermiş lâl kitap.evet daha önce yayınlanan(seneler olmuş) lâl'in yayın sırasına göre  75. ve 76.sayıları okumadan bu macerayı okursanız,za-te-nay'ın zagor'a ve pancho'nun çiko'ya benzediğini çözersiniz,tamam...daha önce sadece zagor ve çiko olan bir çizgi roman sayfası veya   çizimi görmüşseniz bile  çözersiniz,yani iş grafik benzerliği kavramaksa sorun yok...ama macerayı anlar mısınız? hadi hiç olmadı lâl'in yayınladığı 75. ve 76. sayılardaki maceralarda anlatılan za-te-nay ve pancho'nun hikayesini  okumadan bu sayıdan ne anlar ve nasıl keyif alırsınız bilemem(evet yeni sayıda özet metinler ve ilgili fasikülleri hatırlatan paneller var ama,olmayanda çok şey var)...
dönelim sayı 168'e...kısa notlar vermekle yetineceğim,"spoiler"  yok yani...

-şimdi bu macera'da mars'lılar var...hatta çok başka galaksilerden başka "uzaylılar" var...
-zagor ve çiko'nun "gerçek hayattaki karşılığı" olarak hatırlanan,anlatılan za-te-nay ve pancho var...zagor'un 50 yılı bulan "fumetti" serisinde insanlığın baş düşmanlarından "hellingen"in esinlenildiği  kaynak şahsiyet olduğu sezdirilen,kabul edilen "virüs" var...
-bir "warden"(bekçi) var ki "genius loci" olarak tanırız...
-eğer bugün bir "bonelli" yayınları ortak evreninden bahsedilecekse bu evrenin en önemli kurgularından biri olan "başka yer" var...
-"dime novels" denilen ,geçmişi 150 yıl önceye giden amerikan "pulp" roman ve serilerinin ruhu var...castelli'nin, popüler kültürün son 150 yılında üretilmiş bir yığın örneğine göndermeleri  var... eski martin maceralarına gönderme var...za-te-nay denilen ve bizim bildiğimiz fumetti kahramanı zagor'un ülkemizde de yayınlanan maceralarına gönderme var...
-ve "za-te-nay efsanesinde ve bu öyküde kilit rolü olan meşhur "balta" var...

bunca "var" ile iyi bir macera var mı?
işte, "iyi ve keyifli" olanı ancak sizdeki birikimin belirleyeceği bir macera (bence!)

168.sayıda ,"kovboylar ve uzaylılar" adlı sohbetinde castelli söze şöyle başlıyor:

"katıksız hayal gücü!
şimdi okuduğunuz albümün çizgi öyküsü,inanılmaz işler başarabilen ve tek vuruşla bir sürü kötü adamı yere serebilen bir baltaya sahip kahraman za-te-nay'ın ortaya çıktığı iki bölümlük bir öykü olan aylık martin mystére'in 242 (lâl-75) ve 243 (lâl-76) numaralı orijinal sayılarının devamı niteliğindeydi.esin veren de,doğal olarak,fikir babası ve yayıncısı sergio bonelli'nin  "her dem taze" bir serisinin başkahramanı zagor'du.imkânsızlıklar detektifi'nin albümlerinde,bir "pulp fiction" serisinin kahramanı za-te-nay'ın tıpkı buffola bill gibi,gerçekten yaşamış bir kahraman olduğuna inanılıyordu.hatta belki zagor'unda aynı şahıstan esinlenildiğinin ,sergio bonelli tarafından farklı biçimde tekrar yorumlandığının düşünülmesine izin veriliyordu"

peki o zaman 168.sayının kaynağı olan 75. ve 76.sayılara gidelim ve "za-te-nay" efsanesini,olayları hatırlayalım.

[yunusmeyra]

"sihirli balta"
yazan-çizen:castelli-devescovi
Martin mystére-lâl-sayı:75 (orijinal sayı:242 "la scure incantala")

hikaye 2002'de washington mews'te ,martin amca'nın ikametgâhında başlar...karşısındaki konuk İskoç kökenli "mc quiver" isimli çılgın bir "pulp" yayın meraklısı ve dahası koleksiyoncusudur.martin'in kitaplığında bulduğu "buffalo bill" adlı bir seri "pulp" roman fasikülünün cildine bakarken muhabbete girerler."pulp" diye özetlediğimiz bu "ucuz ve popüler roman" sınıfına giren fasiküllerden,yayın tarihlerinden ve yazarlarından bahsederler (yazar castelli kendisininde meraklı olduğu bu alanda bizi kısa bir gezintiye çıkarır).

amerika'da 1860'lardan itibaren çoğunluk sık periyotlarla yazılıp yayınlanan bu ucuz "macera" fasiküllerine genel olarak "dime novels" denmektedir."dime" bir doların onda biri yani 10 cent değerindeki bu yayınlar için kullanılmaktadır(5 cent'lik olanlarda vardır).ilk yayınlar 1860'a tarihlenir.bilinen ilk yayının ismi martin'e söylendiği gibi;"malaeska:beyaz avcının yerli karısı"dır.sonra "buffalo bill"ler gibi gerçek hayatta yaşamış kahramanların "hayali maceralarından oluşan fasikülleri tamamen hayali "nick carter" gibi kahramanların fasikülleri takip etmiştir...internette "dime novels" denilen bu yayınlar üzerine yapacağınız görsel bir gezintide rastlayacağınız kapaklar bile bu fasiküllerdeki "hayalgücü" karşısında size bir fikir verebilir.(çizgi romanların modern zamanlardaki kaynaklarından birinin bu yayınlar olduğu sıklıkla yinelenir,bu notuda bir kenara yazalım)

mc quiver ,bir süre önce seyahat ettiği "büyük göller bölgesi"ndeki bir orta batı kasabasından sözeder(fumetti ve özelde zagor okuyucularının 6.hissi bu coğrafyanın adına duyarlıdır biline!).mc quiver bütün koleksiyoncular gibi yerel "bit pazarı" tarzı satışları kaçırmayan sıkı ve takıntılı bir "dime novels" koleksiyoncusudur.bir  "eski eşya satışından" aldığı fasikülü gösterir martin amca'ya:"baltalı adam veya za-te-nay kurtarışta" adlı başlığa sahip bir yayının ilk fasikülüdür.yazarı kapakta okunduğu haliyle "colonel martinez"dir."mc cutcheon(yayıncı...) baskısı"olduğu ve ayrıca "bird center,illinois"te basıldığı bilgisi vardır.ama en önemli bilgi fasikülün tarihidir kuşkusuz:1859! Bu aslında "dime novels"ların bilinen başlangıç tarihinden önceyi işaret eden bir keşfi haber vermektedir.

(Castelli'nin yazdığı bu macerada bize ressam tarafından sunulan "dime novels" fasikülünün kapağının orijinal bir "dime novels" kapağının uyarlaması olduğunu da ekleyelim.yukarıda)
Ve kapaktaki şahıs yani "za-te-nay" bizim bildiğimiz zagor'a benzemektedir  ve yayınların yazarı "colonel martinez"dir. ya da bir fasikülü imzaladığı dostundan kalan hatıra yazıdaki  tam ismiyle "pancho martinez"...tabii ki zagor meraklıları daha yüzünü ve çizimini görmeden bahsedilenin zagor'un kadim dostu olan "çiko" (felipe ceyetone lopez martinez gonzalez vs vs) olduğunu "sezinlerler"...

[yunusmeyra]

mc quiver'in"bird center" havalisindeki keşifleri pancho adlı yazarın yazdığı ve mc cutcheon'ların dedelerinin bastığı fasikül ve taş baskıları araştırarak devam etmiş ,torunların evine kadar gidilmiştir...mc cutcheon'lar  dedelerinin bastığı bu "ucuz romanlarla" pek de gurur duymayan "cumhuriyetçi parti" taraftarı irlanda kökenli kasabalılardır ve açıkçası büyük dedelerinden birinin "albay" namlıda olsa bir meksikalı'yla çalışması ve hatta ninelerinden birinin onunla evlenmiş olduğu bilgisi onları rahatsız etmektedir.laf arasında " fasiküllerdeki za-te-nay'ın  baltasıyla 10 adamı haklayan saçma bir söylentisi olduğuna" değinirler ( ve "za-te-nay"ı ilk buradaki panelde görürüz."zagor!" diye bağırırız içimizden). bunun için (ucuz ve basit buldukları için) dedelerden kalan fasikülleri atmışlardır.ancak bir köşede kalmış bir iki fasikül bulunur.birde "za-te-nay'ın baltası" denilen bir balta...balta'nın üzerinde "za-te-nay'ın gömleğindeki şekil ve za-te-nay tarafından yazılmış isim okunur:" pancho".
mc quiver fasikül ve baltayı aileden pazarlıkla almakta zorlanmaz( zagor severler açısından pancho'nun "çiko" olduğu hissi artmıştır)

her zaman olduğu gibi başka ciddi işleri ve çalışma takviminin yoğunluğundan bahseder martin amca... ilgisini çekecek atraksiyonu sergileyen yine mc quiver olur:baltayı odadaki kıymetli eserlere doğru fırlatır...attığı balta düşünce gücüyle yönlendirilebilmektedir ve mc quiver'a geri dönmektedir.ehh,artık martin amca'nın ilgisi çekilmiştir.bilirsiniz martin amca'nın silahı da "her elde" çalışmaz sadece martin ile zihinsel kontak yapınca devreye girer. balta'ya hükmeden mc quiver "balta"yı araştırması için gelmiştir martin'e ...evet çok ilginç bir kişiliği vardır "İskoçyalının"! o, "balta" aracılığıyla bir süper kahraman olmak istememekte,"kötü niyetli" sivil ve resmi güçlerin eline geçmeden "balta" ve za-te-nay hakkında bilgi sahibi olmak istemektedir.muhabbet esnasında  za-te-nay fasiküllerindeki yazar "colonel martinez"in anlatımlarıyla tanırız "kahramanı"...ve ilginç bir şey daha yapar yazarımız castelli; martin,java ve mc quiver  "za-te-nay ve balta" üzerine söyleşirken bahsedilen geçmiş olayları bize tek bir kaynaktan aktarmaz.okuduğumuz sayfalardaki panellerde bir ara 1857 yılına gider ve olayların sanki geçmiş yıllarda yaşandığı "gerçek"haliyle okuyor oluruz ve buna paralel bir diğer kurguda ise "za-te-nay" fasiküllerinde "colonel martinez"'in "hayal gücüyle" yazdığı olayları,maceraları okumakta olduğumuzu anlarız.arada da "günümüz gerçekliğinde" mc quiver ve martin amca'nın anlatımları vardır.

nihayet mc quiver ,martin amca'nın "gardını" düşürecek son "hareketleri" çeker: za-te-nay'ın önlediği bir banka soygunu haberini veren yerel gazete küpürleri  çıkar ilk önce ortaya...yine olayların geçtiği coğrafyada ,150 yıl kadar önce bataklık (mahoney bataklığı denmiş ki gelde zagor'un "darkwood"'unu hatırlama!) ve şimdi buğday tarlaları olan alandaki gizemli "daire" şekillerinin fotoğrafları izler eski gazete küpürlerini...gazetelerde o tarihte bataklıktan yükselen ve yerli halkın batıl bir inanışla "za-te-nay"ın kendilerini terketmelerine yordukları ;önce  gökyüzüne yükselen sonrasında yangın başlatan "ışık huzmesinden" bahsedilen haberler yanında,o civara "meteorit" düşmüş olabileceğini anlatan satırları okurlar. mc quiver  bunların hepsini (fasiküller,balta,fotoğraflar,gazete küpürleri...),martin'in "eta beta'nın etekliği" gibi dediği kara çantasından çıkarır.casteli bu panellerde "popüler kültür" alanından bir göndermeyle yine göz kırpar:"eta beta!"

"eta beta'nın etekliği" deyimine değinmeden geçmek olmaz: mc quiver ,martin'in "eta beta'nın etekliği" deyimi ile yaşını belli etiğini söyler ve ekler "eta beta disney çizgi dizilerinden çoktan çıktı!" bu arada panel altında bir açıklama vardır:"tabii amerika'da ki yayınlardan!" bu italya'daki "eta beta" mevzunu bilmeyen ve amerika'da  "pulp" ürün koleksiyonculuğu yapan mc quiver'ın "uzmanlığına"da ince bir dokundurmadır.nasıl mı? "eta beta"aslında disney'in mickey mouse çizgi dizisinde, yazar bill walsh ve çizer floyd gottfredson tarafından yaratılan bir karakterdir.orjinal ismi "eega beeva"dır.2447'den 1947'ye gelerek maceralar yaşayan bir "uzaylı"dır.siyah eteklik benzeri kıyafetinden akla hayale gelmedik şeyler çıkartır. italya'da mickey mouse'un "topolino" adıyla yayınlanan çizgi serilerinde "eta beta" adıyla meşhur olmuştur.1942 yılında doğduğunu bildiğimiz martin amca'nın çocukluğunda gerçektende sevilen bir disney yan karakteridir.ve ilginç olan orijinal tiplemenin amerika'da çizilmesi durduktan sonra bile "topolino"nun İtalyanlarca yazılan ve çizilen maceraları gibi yine İtalyanlarca üretilmeye devam etmiştir.

[yunusmeyra]

martin amca araştırmaya, olayların merkezi "bird center"a giderek başlayacaktır.tabii bu arada 1857 yılındaki olaylar paralel bir kurguyla bize aktarılmaktadır.artık "dime novels" fasiküllerinde anlatılanlar ile "gerçekte" olduğunu varsaydıklarımız ya da castelli'nin "yaşanan gerçek" diye bize sundukları  kol kola ilerler.

çok geçmeden sahneye çılgın,manyak bir tip çıkar:suç çeteleriyle ve katillerle işbirliği yapan fakat çetelerle işbirliği sonucu elde ettiği "kara paraları" astronomi gözlemlerine ve bir rasathane,labarotuvar kurmaya vakfetmiş "virüs"!

zagor okuyanlar bu karakterin yaptıklarına,uzay merakına ve ilginç buluşlarına yabancı değillerdir."virüs" aslında ülkemizde yayınlanan ve zagor severlerin kaçırmadıkları 5 ayrı macerada (martin'in şimdi bahsettiğimiz  sayıları yani orijinal:242,243.sayılar, 2000'lerin başlarında yazılıp çizildiği için geçtiğimiz aylarda italya'da yayınlanan 6. Hellingenli zagor macera'sını konumuza dahil etmiyoruz) baş kötü olan,çılgın ve manyak bilim insanı "hellingen"dir.veya daha doğru bir tabirle (aslında castelli'nin kurgusuna göre...)  bonelli'nin (nolitta imzasıyla) yarattığı "hellingen" karakteri 1850'lerin "kötü" karakteri "virüs"tür..

asıl adı "zebulon olson" olan bir kanun kaçağının "rasat" yapan bir astronoma dönüşmesi ilginçtir ve maceranın 2.bölümünde, lâl- 76.sayısında(orijinal:243) bir miktar aydınlatılacaktır.ancak virüs'ün tipi bildiğimiz zagor'daki "hellingen"e benzemez. virüs'ün iş yaptığı çetelerdeki karakterlere de bir değinelim:frank bishop çetesi (ünlü bir fumettiden hatırlamayan olursa western tarihlerine de bakabilir),Ninja eğitimi almış "mike" vs vs  daha önce aşina olunan tiplerdir.belli ki castelli bu macerada fumetti severlere bir çok "pas" atmaktadır... zagor maceralarında rastladığımız frank tatcher çetesi (70'lerde castelli'nin yazdığı bir zagor macerası olan "yeşil tehlike"de (orjinal:#147) geçen çetenin ismi...ve yine ilginçtir bu maceraya atıf, tanıtımını "spoiler" korkusuyla yapmadığımız 168.sayıdaki "za-te-nay'ın gölgesi" nde yapılır)burada "frank bishop çetesi" olur.

[yunusmeyra]

peki "hellingen"in gerçek hayattaki karşılığı olarak sunulan ve hakkında aynı za-te-nay'ınki  gibi bir yığın efsane türetilen "virüs" tiplemesinin ismi nereden çıkar.martin amca'nın bu macerasında castelli bu ismide "kasıtlı" kullanır...çünkü rahmetli bonelli'de "hellingen" karakterini yaratırken esinlendiği karakterlerin başında , 1930'lu yılların italya'sındaki -artık klasik olmuş - pedrocchi ve molino üretimi çizgi roman dizisinde gözüken "virüs" karakterinden esinlendiğini söyler(bununla ilgili bir yazı doğan-egmont yayını zagor serisinde, "hellingen yaşıyor" adlı 24.fasikülde okunabilir). bu durumda castelli bu macerada "virüs"ü de italya'da ki 1930'lu yılların çizgi roman dünyasından alır ,"hellingen"in kaynağındaki isim olarak kendi kurgusuna yerleştirir.

[yunusmeyra]

bir kenara not alalım:kültürel alanın (başta popüler kültür olmak üzere...) sinema,roman,öykü ve çizgi roman başta olmak üzere tüm ürünlerine castelli'nin ilgisi,sevgisi ve tabii bilgisi sır değil...yazdığı bir çok öyküde bu ürünlere göndermeler vardır.çizgi romanlar ise onun için bu göndermeleri yaptığı alanların başında gelir.mesela yine "çizgi roman"ın yüzyılı dediği zaman dilimini (1895'ten günümüze...) temel aldığı, martin amca'yı da dahil ettiği güzel bir özel sayı yazmıştır.lâl'inde yayınladığı ve forumumuzda hakkında konuşulan çok özel bir sayıdır:"balonların esrarı"...

martin'in bu özel macerası hem hikayedeki metinler hem de görsel göndermeleri ile "çizgi roman"a  sevgilerini sunar.,bonus olarakta 1895'ten itibaren her dönemin çizgi romanında öne çıkan popüler serilerine,bantlarına  göre örnek sayfaları çizilir:bazen "little nemo..." sayfalarında ve stilinde çizilir ve o döneme uygun konuşur,bazen milton canif'in stilinde (terry&the pirates bantları...)görürüz.bu ilginç macerada kimi panelde asteriks'in köyünden sahneler,kimi zaman "snoopy"nin kulübesi görülür... öykü "kara adamlara" karşı çizgi romanı savunur.

ayrıca forumumuzda da haberine yer verilen ve bu sene çıkan özel sayının kapağındaki  martin amca'nın rakipleri , İtalyan çizgi romanında bir klasik olmuş "satürn'den saldıranlar" (1930'ların sonu ve 40'lar, pedrocchi ve scolari üretimi) serisinden alınmış.

"castelli ,çizgi romanları hele en eski italyan,amerikan ve ingiliz örneklerini çok sever,sıklıkla göndermeler yapar" dedik ya bu konudaki notlarından oluşan bir yayını vardır.1895-1916 yılları arası Amerikan yayınlarındaki çizgi romanları ele aldığı (11 fasikül ve cd'lerden oluşan) bir kitap
not:(2006'da okuyucu ile buluşmuş)

[yunusmeyra]

castelli ile ilgili notlarımıza ara verelim.

az yukarıda anlattıklarımızı (maceradan alıntılar,tiplemeler...)yine hatırlarsak lâl-sayı 75-76'da (yani orijinal sayı:242-243'te) oluyor bu anlatılanlar...bu maceradan yaklaşık 10 sene sonra yazdığı  macerada(bizde 2 ay önce yayınlanan 168. lâl sayısında (orijinal sayı:335))ne diyecekti castelli:             

" imkânsızlıklar detektifi'nin albümlerinde,bir "pulp fiction" serisinin kahramanı za-te-nay'ın tıpkı buffola bill gibi,gerçekten yaşamış bir kahraman olduğuna inanılıyordu.hatta belki zagor'unda aynı şahıstan esinlenildiğinin ,sergio bonelli tarafından farklı biçimde tekrar yorumlandığının düşünülmesine izin veriliyordu"

lâl-75 (orijinal-242)'inci sayının son sayfalarında "bird center"daki "virüs"ün eski "rasathanesi"nin yıkıntılarında dolaşan martin ve java'ya saldıran "bunak" ihtiyar'ın-ki virüs'ün torunudur- tipi bizim zagor maceralarından bildiğimiz "hellingen"i  andırmaktadır. ismi ise "will"dir...ve "will"de dedesinden duyduğunu söylediği "za-te-nay'ın baltası"ndan bahsetmektedir.dahası martin ve java'nın bulunduğu yıkıntıda ,1857'de virüs'ün ,"za-te-nay'ın baltası"nı ele geçirdiğinde saklamayı düşündüğü özel bir bölmeyi bulurlar..(ilk bölüm burada bitiyor...)

not:virüs'ün teleskopuyla inceleme yaparken kendinden 20 sene sonra  "mars kanallarını" bulacak İtalyan araştırmacı "schiaparelli"yi (gerçek bir bilim insanıdır) anması,buğday tarlalarındaki gizemli "daireler" in kaynağı için kendi maceralarından orijinal "94-95-96"ya göndermeleri ( "hasta dünyamızın" tepkisi gibi sembolleştirilen "kan çıbanları" benzetmeleri ) ve daha bir çoğu bu sayıdaydı haberiniz olsun..

"kayıp yaratıkların uzay gemisi"
yazan-çizen:castelli-devescovi
Martin mystére-lâl-sayı:76(orijinal sayı:243 "l'astronave degli esseri  perduti")

önceki sayıda tanıştığımız virüs'ün torunu will'i bakım yurduna götüren rahibe de söylentilerden ve virüs efsanesinden bahseder: "dev robotlar,venüs'e yolculuk" (hellingen'in meşhur dev robotu "titan"ı hatırlayalım,ayrıca hellingen'de "akron"lularla uzay olayına girer, di mi ya? Castelli'nin hellingen göndermeleri için 5 farklı hellingen'li macerayı okumasanızda ilk 3 hellingen'li macera bilinse iyi olur) gibi söylentilerin hatta efsanelerin yakıştırılması bize "hellingen" "virüs"müş dedirtir. eski zagor külliyatından bir örnek sayfa alalım ve "hellingen"in zihniyetini hatırlayalım mı?

(bonelli'nin (nolitta) yazdığı donatelli'nin çizdiği ve zagor'un 2. kez hellingen'le mücadele ettiği macera'nın "sıfırıncı saat" adlı fasikülünde)

virüs'te idealleri için kendi dışındaki dünyaya ve insanlara böyle(yukarıdaki panellerde özetini okudunuz!) bakar.

ilerleyen sayfalarda "will" (virüs'ün torunu) bir kez daha, ancak bu sefer "virüs"'ün bilinciyle konuşarak ortaya çıkacaktır ...bir tür reenkarnedir yaşanılan ve aslında "will"in içindeki "virüs" yani  gerçekten yaşadığına inanmamız istenen "zebulon olson" denilen manyak değil bu dünya varolduğundan beri olduğu söylenen(en azından antik zamanlarda,roma'da vs)  "genius loci"dir.ve hem 1857 yılında "virüs" sıfatlı zebulon olson adlı manyağın vücudundaki "bilinç" olarak hem de şimdi will'in vücudunu kullanan "bilinç" olarak konuşmakta ve martin amca'nın bir dolu geçmiş macerasına da gönderme yaparak geçmiş olayları kendi şahitliğinden anlatmaktadır.binlerce yıllık bir geçmişi özetlemektedir.

[yunusmeyra]

76.sayı'nın kurgusu da çok özel olduğundan ve bunu anlatmak için panel panel tarif yapmak çok güç olacağından bir kez daha soluksuz okumanızı önereceğim.yalnız maceranın devamı  için küçük notlar verelim,

-bu sayıda "pancho"yu yani bizim "çiko"muzun kaynağını ilk kez görürüz ve tam bir "ters köşe"...çiko'da bildiğiniz her şeyi unutun ve onun tam karşıtı bir karakter düşleyin.cesur,akıllı,stratejist,edebiyatı kuvvetli,ajan olabilecek kadar mahir,zagor'u ölümden ciddi olarak kurtarıp iyileştiren ve henüz bu bahsettiğimiz 2 sayıda(lâl-75,76) vakıf olamadığımız kadar gizemli biri...ayrıca ve en önemlisi "za-te-nay" ve "baltası" efsanesinin yaratıcısı...kendisiyle dalga geçecek kadar zeki...ve bizim zagor'dan tanıdığımız "çiko" karakterinin kaynağı olacak şekilde ,"saflık" ve "sarsaklıkları" kendine mal ederek yazıyor. hayali bir "pancho" karakterini yani bizim bildiğimiz komik "çiko"yu o yaratıyor...ve za-te-nay'dan hikayelerini yazmak için izin istiyor (hatırlayanlarınız tabii ki olacak ve castelli za-te-nay'ın ağzından biraz hatırlatmış;pancho'ya daha öncede maceralarını yazan, hem de istemediği tarzda yazan birinden şikayet eder: "eddie rufus".zagor serisinde orjinali "zagor story"(orjinal sayı:#80) olan bizdede klasik maceralar serisinde,22.ciltte başlayan macera)

-bu macerada,balta'nın peşindeki virüs'ü, za-te-nay ve pancho bile çözemiyorlar aslında...virüs ,za-te-nay'ın baltasının "uzaydan geldiğini" ve özel bir işlevi olduğunu biliyor...virüs'ün içinde "genius loci" var ve onun amacı-dışarıdan görülenin aksine binlerce yıldır yaptığını iddia ettiği gibi dünyayı savunmak...tüm "hellingenvari" çıkış ve eylemlerine rağmen bildiğimiz "hellingen"in anti-tezi..demek bilmediğimiz ve aydınlanmayan çok şey kalıyor bu 2 sayılık macerada.ve onunla ilgili asıl gizem bizim meşhur 168.sayımızda aydınlanıyor...yani neden balta'nın peşinde,baltanın işlevi ne vs gibi bu 2 sayıda(lâl-75,76) cevaplanmayan bir çok soru mart-2016'da çıkan 168.sayıda..

-za-te-nay ve baltası...za-te-nay'ın zagor'un efsanevi kaynağı olduğu anlaşılıyor... yalnız asıl efsanesi o meşhur "balta"ile başlıyor...o da inkar etmiyor zaten,başlıyor pancho'ya anlatmaya:bird center denilen coğrafyada bataklık olduğu dönemde (mahoney bataklığı yani bildiğimiz darkwood ortamı) suçlularla kendi yöntemleriyle mücadele ederken kendine bir sığınak yapmak istiyor.bunun için hakkında pek çok "batıl" ve korkutucu efsane uydurulmuş bataklık bölgesini seçiyor...kulübesini inşa ederken  binlerce yıl önce o bölgeye düşen bir uzay aracını buluyor ve balta'da orada..ve efsanelerdeki gibi "korkutucu" bir "uzaylı koruma" ile mücadele ediyor... kurtardığı insanların hayır dualarıyla ve ilahi tesadüflerle "balta"yı buluyor ve onu düşünceleriyle yönlendirebildiğini anlıyor...

-peki "balta"nın bulunduğu uzay aracı nereden gelmiş? "mars"tan...mars'tan gelen ve binlerce yıl önceki insanların "pan","satir" diye adlandırdığı "antik ilahlar"ın neden "mars"ı terkettiği (ki onların verdiği isim:e'd'n yani cennet bahçesi) kısaca anlatılıyor(buğday tarlalarında java'nın şahit olduğu "vizyonlarla" tabii ki)daha önceki martin maceralarına da bolca atıf yapılıyor her zamanki gibi... yabancı bir gezegende yaşayan ve antik çağ insanlarının mitolojilerinde yer alan tiplerin(pan,satir...) çizgi romanda ilk kullanılması değil bu;mesela 1952 yılındaki dan barry çizimi flash gordon'larda, "tartarus" halkı aynen martin maceralarındaki gibi resmedilmiş.

[yunusmeyra]

-uzay gemilerinden kurtulan olup olmadığı,"balta" dediğimiz gizemli aletin za-te-nay'ın elinde büründüğü hüviyet dışında bir amacının olup olmadığı ve "virüs"ün neden bunun peşinde olduğu vs yine cevaplanmak için 168.sayımızı beklemiş ...ve castelli tüm bu cevapları vermek için 10 seneye yakın neden beklemiş ve nasıl cevaplar vermiş?kaçırmayın ,okuyun!hatta ne yapıp edip kısaca (pek kısa olmadı mı?) bahsettiğim bu 2 önemli sayıyı da okuyarak koleksiyonunuza katın...

76.sayıda da pek çok gönderme var tabii;martin orijinal:38-39-40 "pan'ın flütü","uzay gemisi 1896" vs
bunun yanında za-te-nay'ın "baltayı" bulduğu uzay gemisindeki "kurbağa" tipindeki muhafız mesela..neden "kurbağa"? castelli ne amaçlamış olabilir?bize sorarsanız castelli ilmek ilmek ördüğü kurgusunda her ayrıntıyı özenle seçiyor ve "amaçlı" kullanıyor...

biliyorsunuz çizgili düşlerin yayınladığı"başka yer'den hikayeler" adlı dizide 4.macerada da(hikâyeler anlatan adam) mark twain'in mizah öyküsü olarak bilinen yapıtı ("meşhur zıplayan kurbağa")  aracılığıyla kurbağalar gündeme gelmişti. bu göndermenin peşinden "dan dare" deki(İngilizlerin ünlü bilim kurgu çizgi romanı) mekon karakterinin(venüs'lü ve yeşil renkte bir karakter)  isminin verildiği liderleri komutasında dünyamıza saldıran uzaylı karakterler "kötü" kurbağaları olarak resmedilmişti..."başka yerden hikayeler"-4.sayı'ya(2001) çok yakın bir dönemde yayınlananı (2002) za-te-nay macerasında da kurbağa tipinde uzaylı kullanılmıştır...kurbağa'nın pagan ve çok tanrılı dönemdeki  olumlu çağrışımlarının yerini-aynen pan ve satirler'inde başına geldiği gibi-  özellikle katolik dünyada şeytanın,cadıların vs simgelerinden  sayılan,onlarla anılan "kurbağa" sembolizmi almıştır.

mark twain'in mizah öyküsünde ve "kurbağa prens" masalında değilse bile "modern çağın" popüler kültüre dahil edeceğimiz pek çok ürününde sinemadan,"pulp" romanlara,çizgi romanlara kadar pek çok "kötü kurbağa" gördük(kermit istisna!)...

ilginçtir ,castelli bazı göndermeleri öyle bilinçle yerleştiriyor ki seneler sonra yazacağı bir macerada da bu göndermelerin oluşturduğu harika uyuma şahit oluyoruz...misal: başka yerden öyküler-4'te "başka yer" merkezli olaylarda kullandığı uzaylı kurbağa tiplemesini alıyor martin'in, "za-te-nay"dan bahseden macerasında kullanıyor. 10 sene sonra yazdığı bir başka "za-te-nay" içerikli macerada(martin-lâl-168) ise bu sefer "başka yer"i uzaylılarla ilintili bir araştırmada işe dahil ediyor...

zagor serisinde, hellingenle 5. Kez karşılaştıkları macerada da ("darkwood'da kâbus") "başka yer" geçiyordu ve bu zagor'da ilkti...bonelli'nin bir kapak içi sohbetinde(doğan&egmont  yayını zagor,no:24,1999) anlattığı gibi; boselli ,zagor'un bu macerasını yazdığı sırada castelli ile pizzacıda "başka yer"den bahsediyorlarmış...akıllarına o sıralarda martin'in içeriğine dahil olan "başka yer" fikri aracılığıyla  e.a.poe'yu zagor'un "hellingen"li  5. Macerasına katma fikri gelmiş ...yani "başka yer" önemli... belki de bir çok yazar dostuyla beraber 90'lı yılların baişından itibaren sessiz sedasız alınan kararlarla bir bonelli evrenini organik hale getirecek,kahramanların tümünü ,mesela "başka yer" merkezli bağlayacak bir "evren" inşasına girişiyorlar(dylon dog,nathan never ile ortak bazı maceralarda, 90'larda "başka yer" kullanılıyor)..belki önümüzdeki süreçte yeni fumetti serilerinde ve eski serilerin devamında daha çok ortak maceralar yaşanacak...

martin mystére'deki  za-te-nay'ın maceralarında da "başka yer" önemli bir yer olmaya doğru gidecek galiba...çünkü 168.sayıda da -benden duymuş olmayın- cevaplanmadık "sorular" kalıyor...o zaman za-te-nay'lı  maceralar yolda demek...ve dahası ,yüksek olasılıkla "başka yer" bağlantılı maceralar olacak...ne yaptım ettim 168.sayıdan çok bahsetmemeyi başardım galiba.bulun ve okuyun derim.kısa bir süre sonra daha ayrıntılı olarak bu sefer 168. sayıdan bahsedeceğiz...

meraklısına ara not:gölge e-dergi'nin 76.sayısında N.Hakan Tarhan imzalı , "başka yerden hikayeler" serisi üzerine güzel bir yazı var.tavsiye ederim.castelli'nin bu ilginç seride diğer yazar ve çizerlerle ortak kurgularında edebiyattan sinemaya,ingiliz dergilerinden amerikan bant çizgi romanlarına ve hatta bonelli ekibindeki gerçek yazarlara kadar kadar bir çok gönderme ve panellerdeki incelikli detaylarından bahsediliyor.

https://issuu.com/golgedergi/docs/golgedergi76/2

[yunusmeyra]

ben gerekli gereksiz ,sıralı sırasız yazdıklarımda kendi okumalarımı paylaştım.belki bu maceraları okuyan başkalarının ekleyecekleri(belki itiraz edip eksiltecekleri!) veya söyleyecekleri bambaşka şeyler olacaktır.şimdi bahsettiğimiz albümlerin(gerçi 168'den hala bahsedilmiş sayılmaz) bana düşündürdüğü çok daha öznel birkaç şey söylemek istiyorum.

bahsi geçen albümlerde (lâl-75,76,168) castelli bize sadece martin hikayesi sunmuyor,zagor hikayesi de değil aslında anlatılan tek başına...bize bir bonelli evreni hikayesi anlatmanın,kurgulamanın kendisini  anlatıyor sanki castelli...ve yine kurgucunun kendi metninin başka metinlerle-anlatılarla ilişkisi hakkında yazıyor...168.sayıyı okuyan pek çok okuyucu dikkat ederse kaçırmayacaktır; castelli martin hikayesine dahil ettiği "za-te-nay" efsanesini yazan martinez karakterini kullanarak  "pulp" yazarlarının kurgu ve yazı tarzlarına dair küçük kopyalar verirken seneler önce kendi yazdığı zagor öyküleri de dahil, fumettilere  göndermeler yapar ve kimi yerlerde "dalgasını" geçer...edebiyatta uzun yıllar önce başlamış bir tarzı kullanıyor çizgi romanda...kurgusunda "oyunlar oynuyor","farklı metinlere göndermeler yapıyor", "kurgu" dediğimiz şeyin kotarılmasına dair şeyler anlatıyor...

castelli "kurgu"ları, başka kurgulara göndermeler  yapıyor dedik;1890'lı yılların "the san fransisco call" gazetesindeki bir "dünya dışı" "uzay gemisi" haberide,1900'lerin başından bir çizgi roman bantıda,1940'lı yıllardan İtalyan bilim kurgu çizgi romanlarından "satürn'den saldıranlar"da,40'ların "virüs" gibi tiplemeleride,1970'lerde yazılan(kendi yazdığı da dahil) zagor albümleride,mark twain öykülerinden ambrose bierce ve h.p.lovecraft 'a uzanan yelpazede anlatılmış öyküler ve konularda,"buffola bill" tarzı "dime novels"ler ile bilim kurgu ve western  filmleride castelli için bir araç...

çok uzun zamandır forumumuzda  şöyle eleştiriyoruz  seriyi (kabaca özetlersek); "martin'de son yıllarda bambaşka,süper,ultra farklı bir şey anlatılmıyor.maceralar(olaylar,karakterler ve kurguyu anlayalım) daha basit ve tek tipleşti gibi vb"...belkide castelli yarım yüzyılı bulan "yazarlık" hayatında anlatacak öykülerin "gerçekten" bittiğinin farkında veya zaten "aslında hep anlatılan öyküleri"  farklı  anlatmaya çalıştıklarını bildiği için "elden geleni" yapıyor...anlatmadan yapamıyacağı şeyleri (tutkusu bu!) yeni kuşaklara yine heyecanla bazı yeni "buluşlarla" yeniden anlatıyor...küçük oyunlar yapıyor,küçük farklar,muziplikler,sürprizler,daha önce kullanmadığı "alanlara","anlatı" ve "yaratılara" göndermeler..ve bunları bize öyküleri dışında,albümlerin sohbetlerinde de anlatmayı çok seviyor... aslında bunlar yine "öz"de çok farklı şeyler anlatmak için değil anlatılacak olanları "farklı" anlatarak cazip kılmak için anlatılıyor,anlatılacak...

seneler önce jorge luis borges'in susan sontag'a bir söyleşide dile getirdiği mevzu var aslında konuyu özetleyen:
"özgünlük denen  şeyin olanak dışı olduğunu düşünüyorum.geçmişi belli belirsiz çeşitleyebilirsiniz ancak.her yazar yeni bir tonlamaya yeni bir nüansa sahip olabilir,ama hepsi bundan ibarettir.belki her kuşak aynı şiiri yazıyor,aynı öyküyü yineliyor,ama küçük,benzeri olmayan bir tonlama,bir ses farkı ile yazıyor ve yineliyor.bu da yeterli" (alıntı-"Türk romanı'na eleştirel bir bakış-berna moran",3.cilt, sayfa 102)

[hanac]

Yunusmeyra aka Tarkan emeğine sağlık.

Okuyabilmemiz için bir hafta ver 

[alan ford]

Yunusmeyra çok sağol şahane tanıtım için. Martin Seriyi çok boşladım ben ama bu sayıları alacağım mutlaka.
Balonların Esrarı'nı da tekrar okuyacağım. Şahane maceradır.

[yunusmeyra]

"fumettici" arkadaşlar belki alınıyorlardır bu seriler okunmuyor mu diye ama bence sorunumuz okuduklarımızdan bahsetmeyişimiz galiba.bundan sonra eski yeni sayılardan fumetti üzerine okuma ve paylaşımlarımızı artırabiliriz.belki daha sık bahsetmek,alınan keyfi ve okuma zevkini belli etmek belli bir vadede tirajlarada yansır (hayal mi?)keyifli bir çok seri ve onların yayıncıları bunu hakediyor diye düşünüyorum.

[pizagor]

Forumun mesaj kalabalığında kaybolmaması gereken yazılardan biri, teşekkürler yunusmeyra. Tarafımca çoktandır ihmal edilen, artık burun kıvrılan bir serinin bende yarattığı hazzı yeniden hatırlattığın için ayrıca teşekkürler.

[hanac]

Ne kadar güzel bir başlık imiş. Bu vesile ile yeniden hatırlatalım.