Çizgiroman üzerine sayıklamalar

[İlhan Yılmaz]

Bir çok çizgiromanın günümüzde okunmuyor yahut bilinmiyor olması onların başarısız olmasından değil, rakipleri olan alternatif eğlence araçlarının orantısız gücünden kaynaklanmaktadır. Teksas'ın Tommikis'in tüm iptidailiğine rağmen yayınlanmış oldukları dönemlerde yakalamış oldukları başarı ise rakip eğlence araçlarının ya olmamasından, ya da şimdiki kadar güçlü ve yaygın olmamasından kaynaklanmıştır. Çizgiromanların vapurlarda-trenlerde, parklarda-sinemalarda, defter-kitap aralarında okunduğu ve peynir ekmek gibi satıldığı dönemlerde şimdiki gibi, insanların ellerinde akıllı telefonlar, bellerinde laptoplar yoktu. İnsanların sosyal paylaşım illetine yakalanmadıkları, bu virüsün henüz tüm benliğimizi bir kanser gibi sarmadığı dönemlerde işe giderken, eve dönerken uzun kuyruklarda sıra beklerken ellerde sadece mizah dergisi, teksas tommikis gibi çizgiroman serilerinden biri olurdu. O yıllarda insanlar birbiri ile telefon takası değil, çizgiroman takası yaparlardı. Şİmdi ise ders kitabının arasına bile akıllı telefon koyuyor çocuklar. Bakmayın siz yayın çeşidinin arttığına, yayıncı olsun, dağıtımcı olsun herkes her geçen gün okuma oranlarının düştüğünde hemfikir. Evet orantısız güç, önce çizgiroman kitaplarımızı vurdu. Korkarım sırada mizah dergileri var. Artık otobüslerde herkesin elinde bir telefon, aypet vs. var... Ne elden düşüyorlar, ne de kulaktan.
Not: Telefon ve aypet vs. sadece sembolik birer örnektirler. İsteyen onların yerine televizyon koysun, isteyen internet, ya da başka bişey...
Bir sonraki sayıklamamda görüşmek üzere.

[nikopol]

Ben size katılmıyorum.

Birincisi, çizgi roman ABD, Japonya, Fransa, İtalya gibi ülkelerde önemli satış rakamlarına ulaşıyor. İnternet, TV, vesaire yüzünden çizgi roman okunmuyor olsaydı, çizgi roman bu saydığım ülkelerde tamamen yok olurdu.

İkincisi, Türkiye'de çizgi romanın geçmişte çok satılırken şimdi az satılıyor olmasının önemli sebeplerinden birinin maddiyat olduğunu zannediyorum. Ben o dönemlere yetişemedim; ancak geçmişte telifsiz, saman kağıdına basılarak yayınlanan kitaplar muhtemelen öğrenci bütçesiyle bile alınabilirken, bugün çizgi roman fiyatlarının çok uygun olduğunu söyleyemeyiz. Bu son konuda, yaşı uygun olan üyeler bir kıyaslama yapabilir belki de.

[HacıGeraltEmmi]

geçmişte telifsiz, saman kağıdına basılarak yayınlanan kitaplar muhtemelen öğrenci bütçesiyle bile alınabilirken, bugün çizgi roman fiyatlarının çok uygun olduğunu söyleyemeyiz.

Fiyatların okur azalmasında tamamen değilse bile ciddi bir etken olduğu muhakkak.

[V]

Eskiden gazete bayilerinin tümünde,büfelerde,bakkallarda satılan,caddelerde,sinema önlerinde sergiler açılıp, değiş-tokuş yapılan bir ürün gözler önünden kaybolmuş durumda.Büyük kitabevleri,az sayıdaki çizgi roman dükkanı ve internet satış sitelerini saymazsak vitrini olmayan bir ürün adeta..Gözden ırak,gönülden ırak..Yeni nesil görmediği,alıp inceleme,okuma fırsatı bulmadığı,hatta varlığından bile haberdar olmadığı bir ürünü nasıl alıp,takip etsin?

[İlhan Yılmaz]

Ben size katılmıyorum.
Birincisi, çizgi roman ABD, Japonya, Fransa, İtalya gibi ülkelerde önemli satış rakamlarına ulaşıyor. İnternet, TV, vesaire yüzünden çizgi roman okunmuyor olsaydı, çizgi roman bu saydığım ülkelerde tamamen yok olurdu.

Bu ülkelerde de hissedlir oranlarda düşüşler söz konusu. İtalya'da Bonelli Editore'den örnek vermek gerekirse satışlardaki düşüş sebebiyle kapatılan üç tane köklü seri sayabiliriz. Mister NO, Nick Raider, Legs Weaver. Fransa'da ise albümler İtalya, Türkiye ve Amerika örneklerinde olduğu gibi aylık süreli yayın tarzında zaten çıkmıyor, ancak kapanan köklü karma çizgiroman dergileri mevcut.  Amerika'da ise bazı serilerin "milyon"la ifade edilen satış rakamları yüzbinlere düştü.  Kaldı ki okuma oranındaki düşüş Türkiye ile eşdeğer oranda ve aynı hızda değil elbette. Tiraj düşüşlerinin Türkiye ile benzer yanları olabileceği gibi Türkiye'ye özel farklılıkları da olabilir. Olayı yine Türkiye özelinde değerlendirecek olursak Türkiye'de Tay, Ceylan ve Bilka aktif yayıncılığı bıraktıktan sonra azımsanmayacak bir süre boyunca çizgiroman yayınlanmadı. Dönem dönem Alfa Yayınları'nın silkinme çabaları oldu. Bu süre boyunca çizgiromanlar raflardaki yerlerini çizgiroman dışı başka yayınlara kaptırdılar(fiyatlara ayrıca değineceğim). O yıllarda(hafızam beni yanıltmıyorsa doksanların ikinci yarısı boyunca) sanki görünmez bir el tüm çizgiroman yayınlarına son verdi. Dedik rafları başka yayınlara kaptırdılar diye. Özellikle dağıtım tekelini elinde bulunduran firmalar kendi yayın grubu içinde olan ve bol reklam geliri sağlayan dergilerin vitrinlerde-standlarda ön plana çıkarılmasını sağladılar. Dönem dönem silkinerek ayağa kalkmaya çalışan çizgiroman yayıncılarından saha çalışması yapılması karşılığında(standlarda görünür hale getirmenin diğer adı) ekstra ücret talebinde bulundular. Ki, durum hala aynıdır. Burada asıl mesele raf kaptırmak değil, raf kazanmak meselesi değil kanımca. Bunun etkisi ikinci planda. Üçüncü planda ise fiyatlardaki artış geliyor. İlk planda ise çizgiroman gönüllerdeki yerini başka eğlencelere-hobilere kaptırdı. Bunun da yegane sebebi uzun bir süre düzenli çizgiroman yayını yapılamamış olmasıdır. Biz vefasız bir toplumuz. Bir şeyi bir kere unuttuk mu, bir daha hatırlamıyoruz. Sadece ara sıra hatırlar gibi yapıyoruz. Bunun da adına nostalji diyoruz.

Ben size katılmıyorum.
....
İkincisi, Türkiye'de çizgi romanın geçmişte çok satılırken şimdi az satılıyor olmasının önemli sebeplerinden birinin maddiyat olduğunu zannediyorum. Ben o dönemlere yetişemedim; ancak geçmişte telifsiz, saman kağıdına basılarak yayınlanan kitaplar muhtemelen öğrenci bütçesiyle bile alınabilirken, bugün çizgi roman fiyatlarının çok uygun olduğunu söyleyemeyiz. Bu son konuda, yaşı uygun olan üyeler bir kıyaslama yapabilir belki de.

Yaşım buna müsait  olduğu için(40) fiyatlar konusunda kendimce bir yorum yapabilirim. Günümüzde istisnai bir yayınevi hariç diğer tüm yayınevlerinde çok fazla değil ama nisbi bir artış yükselen kalitenin doğal bir sonucu olarak var. Ama sadece nisbi bir artış. Seksenlerin son yarısı ve doksanların ilk yarısı gözlemleyebildiğim kadarıyla fiyat pahalılığı sırasıyla şöyleydi; Ceylan Yayınları: Herşeyi ikinci kalite basar ama en pahalıya satardı. Bir öğrenci harçlığı ile takip etmek zordu. Örnek vermek gerekirse Ceylan'ın 32 sf. lık tel dikişli kuşe kapaklı fasikül dergileri Tay'ın karton kapaklı, 96 sf. ciltli dergileri ile hemen hemen aynı fiyata satılırdı. Tay'ın serilerini ise zorlanarak da olsa bir öğrenci harçlığı ile takip etmek mümkündü. İçlerinde öğrenci harçlığı ile rahatlıkla takip edilebilen seriler Alfa'nın ve Bilka'nın serileri idi. Bir de bu saydığım üç büyükler haricinde kıyas olması bakımından sadece bir-iki serinin basımını yapan yayınevleri vardı. Örneğin Şilliler(zannedersem Tarzan ve siyah-beyaz Red Kit'i basardı)... Bunun baskıları Ceylan baskılarından da kötü olmasına rağmen fiyatları Ceylan ile yarışırdı Swing... 64 sayfalık Swing'in fiyatı 96 sayfalık Tay serileri ile yarışırdı. Bunun da baskı kalitesi hiçbir zaman Tay ile boy ölçüşemedi. Milliyet Yayınları renkli büyük boy Red Kit basardı ki bunu bir öğrenci harçlığı ile almak hayal bile edilemezdi. Oysa şimdi Red Kit sayılarını bir öğrenci harçlığı ile çok rahat  alabilir(bulabilirse). Milliyet Yayınları'nın 48 sayfalık bir Red Kit albümüne vereceğimiz para ile şimdi Toplu Maceralar adlı serinin 100 küsur sayfalık bir cildini alabiliyoruz. İsmi lazım değil tek bir yayınevi dışında fahiş bir fiyat uygulması söz konusu değil. Dediğim gibi kalitedeki yükselmeye bağlı olarak nisbi bir fiyat artışı var sadece. Zaten ÇR satış noktalarından bunları indirimli temin edebiliyoruz. Tüm bunları saydıktan sonra şunu da eklemeliyim ki kalite ne olursa olsun düşen satışlarda yükselen fiyatların etkisi var. Ancak başta da söylediğim şeye vurgu yaparak bu akşamki sayıklamama son vereceğim; Çizgiroman insanların gönlündeki yerini kaybetti herşeyden önce. Kitapçı raflarındaki yeri de peşinden geldi elbette
Not: Burada yazılanlar bir iddia değil sayıklamadan ibarettir Tashih edilebilir. Gerkirse başkasının doğrularını da kabul edebilirim. 
Not2: Yazıda geçen öğrenci harçlığı görecelidir. Benim öğrenci harçlığımdan bahsediyoruz

[Solomon Kane]

Bu başlık altına yorum atan değerli altın madalyon üyeleri. Lütfen kendinizi İlhan abinin tuzağından kurtarın Sadece canı sıkıldığı için bir meşgale olsun diye insanları oyalıyor Sizleri uyarma yükü benim omuzlarımda

[Mister NO]

Günümüzde çıkan çizgi romanların ucuz olduğunu düşünmüyorum. Ancak bunu geçmiş yıllarla karşılaştırırsak pahalı olmadığını da görürüz.

Örneğin Lal Klasikler 32 TL etiketle satışta. Kadıköy'de idefix vb yerlerde 24 TL ye de alınabilir. Eski dönem çizgi romanlarla kıyaslarsak bu seriler 32 sayfa olarak yayınlansa 2,66 ile 2 TL

arası bir fiyata denk geliyor. Albüm olarak yayınlansa 6-8 TL arasına denk geliyor. Eski formatta bu fiyatlarla satılsa sanırım pahalı diyemeyiz. 360 küsür sayfa olunca fiyatı da toptan oluyor

tabii 

Bir de her çıkanı almaya kalkınca bu dobişko fiyatlarla bütçe zorlanıyor elbette. 

[Örümcek Adam]

Bir öğrenci olarak bende bütçenin etkenine katılıyorum.ben 16 yaşımdayım ancak hatırladıgım kadarıyla 2006 da çizgiromanı marketten 6 tl ye alıyordum.ancak günümüzde 15-18-27-32 tl arasında ve ayda ancak 2 tane alabiliyorum.Gerçekten büyük bir etken.

[nikopol]

@hipnoz

Ben tatmin olmuş değilim. Mesela doksanlarda çizgi romanın ortadan kaybolduğunu söylemişsiniz. Bugünse görece bir yayın çeşitliliği yaşıyoruz. Ee, ne oldu, elektrikler kesildi de insanlar yeniden çizgi roman okumaya mı başladılar?   

Dünya genelinde etkili olan trendler vardır elbette (bilgisayar oyunları, internetin yagınlaşması, vs.). Ancak Türkiye özelinde, belki de en önemli etmenin maddiyat olduğunu sanıyorum. Siyasi sebeplerle kabul etmek istemeyebiliriz, ancak Türkiye 2000'li yıllarda 90'lara kıyasla kişi başı gelirde kısmi bir ekonomik büyüme yaşadı. Gelirimiz artarsa, her şeye olduğu gibi çizgi romana olan talep de artacaktır.

Fiyatlar hakkında da şunu söyleyeyim:
Avengers Sonsuz Savaş, idefix fiyatı 21,75 TL (bugünkü kurdan 10,7 $).
Avengers Endless Wartime, amazon fiyatı 16,41 $.

Satın alma gücüne göre ayarlanmış kişi başı milli gelir (2012 senesi için IMF rakamları):
Türkiye 14812 $
ABD 51704 $

Yani adamlardaki fiyat bizimkinin 1,5 katı. Gelirleriyse bizimkinin 3,5 katı.

Son söz: Sorun bizdeki fiyatların yüksek olması sorunu değil. Gelirimizin düşük olması sorunu.

[berkuralcan]

İtalya'da Bonelli Editore'den örnek vermek gerekirse satışlardaki düşüş sebebiyle kapatılan üç tane köklü seri sayabiliriz. Mister NO, Nick Raider, Legs Weaver. Fransa'da ise albümler İtalya, Türkiye ve Amerika örneklerinde olduğu gibi aylık süreli yayın tarzında zaten çıkmıyor, ancak kapanan köklü karma çizgiroman dergileri mevcut.  Amerika'da ise bazı serilerin "milyon"la ifade edilen satış rakamları yüzbinlere düştü.

Amerika'da "milyonlarla ifade edilen satış rakamlarının yüzbinlere düşmesi" 1993 - 1997 yılları arasında gerçekleşen ve dolayısıyla bahsettiğiniz elektronik cihazların ortaya çıkmasından çok çok eskiye dayanan bir olay. ABD'de çizgi roman satışları Altın Çağ, Gümüş Çağ gibi "özel" dönemlerin haricinde hep yüzbinlerle ifade edilmiştir - 80'lerin ikinci yarısından erken 90'lara kadar yaşanan dönemde, amaçları çizgi roman okumaktan çok spekülatif alımlar yapmak olan bir grup "kolekisyoner"in yarattığı yapay bir "balon" bu satışları milyonlar seviyesine çıkartmış; balonun patlaması da pek uzun sürmemiştir.

Bunun ardından ABD'de çizgi roman sektörü büyük bir bunalıma girmiş, ülkedeki çizgi roman dükkanlarının çok ciddi bir bölümü kapanmış, en büyük çizgi roman firması olan Marvel iflasını ilan etmiş, ancak 2000'li yılların başında filmlerin de ortaya çıkmasıyla stabil bir duruma geçebilmiştir. Dolayısıyla, 2013'de, iPad ve iPhone'ların olduğu bir dünyada Marvel'ın durumu, 2000 yılında, bu teknolojik gelişmelerin öncesindeki Marvel'a göre çok daha iyidir.

Bu konuyla ilgili daha fazlası için, şu yazının 1. sorusuna göz atabilirsiniz:

http://www.altevren.net/index.php/oezel-dosyalar/584-cizgi-romanlarm-ne-kadar-deerlenecek

İtalya örneğinde de, satışları düşüren faktörlerin ne olduğunun çok ciddi tartışılması lazım. İtalyan çizgi romanlarının Türkiye'de popüler olmasına aldanıp, onları dünya çizgi romanın Fransa gibi, Amerika gibi, Japonya gibi ekolleriyle karşılaştırmamak gerekir - git gide globalleşen dünyanın ve internetin / popüler kültürün etkisiyle, zaten bir anlamda kopyaladıkları Amerikan çizgi romanlarıyla doğrudan rekabet etmek zorunda kalmış olmaları, yeni nesillerin yerel üretimlerden ziyade Amerikan - Manga gibi türlere yönelmiş olmaları de son derece mümkün.

Son olarak, konu sadece onlar olmasa da iPad / iPhone gibi teknolojilerin ve internetin, çizgi romanların doğrudan "düşmanı" gibi gözükmesine de son derece karşı olduğumu belirterek bitireyim. Evet, belki dijital ortam pek çok okurun çizgi roman beklentisini karşılamıyor ama, Comixology gibi uygulamalar size tamamen legal olarak ve ucuz fiyatlarla, normalde adını bile duymayacağınız, veya Türkiye'ye gelmesi için aylarca beklemeniz gerekecek çizgi romanları anında okuma fırsatı sunuyor. Marvel ve DC - bırakın iPad yüzünden şikayet etmeyi - dijital çizgi romanlarının satışlarından deli gibi kar ediyor; DC geçen sene dijital satışlarının %200 arttığını açıkladı - ki bu bahsettiğim sadece işin legal boyutu.